De 800-serie van Bowers & Wilkins (B&W) mag met recht een icoon in de hifi-wereld worden genoemd. Het eerste model rolde in 1979 van de band; dat is nu 32 jaar geleden. In 2005 kwam de eerste Diamond-versie van de 800-serie, waarbij de tweeter is vervangen door een diamanten versie. Wij beluisteren nu de 804D waaraan inmiddels behoorlijk gesleuteld is. En wat dat als resultaat heeft, leest u verderop.
Nieuwe filterelementen, een diamanten tweeter, een nog mooiere midrange-unit en nieuwe woofers. Wat is er nog overgebleven van het vorige model? Weinig: alleen de vorm wellicht.
Diamant
De D in het typenummer van de 804D staat voor de diamamttweeter. Nu willen we hier wel vermelden dat het om een laboratorium gegroeide diamant is. Niet een ‘echte’ diamant die in de juiste vorm wordt geslepen. Dat zou véél te duur, bewerkelijk en daarbij ook zinloos zijn.
Bowers & Wilkins groeit de diamant in de tweeter van de 804D met behulp van een speciaal proces. B&W maakt gebruik van Chemical Vapour Deposition; chemische dampdepositie. Dit maakt het mogelijk om met behulp van opdamping een laag – in dit geval diamant – op een ondergrond aan te brengen. B&W legt dus – simpel gezegd – een mal van de tweeter in een speciale ruimte, waarna een diamant op deze ondergrond wordt ‘gedampt’. Deze diamanten noemt men ook wel synthetische diamanten.
Nadat de diamant is gegroeid, werkt B&W de dome van de tweeter bij, zodat deze perfect glad is. B&W doet dit met behulp van lasers. Daarna verwerkt B&W de dome in de welbekende Nautilus Tube, die geheel ontkoppeld is van de rest van de speaker.
Hoger is beter?
De vraag is nu natuurlijk: waarom zo’n complex proces doorlopen, als een aluminium tweeter al tot 30 KHz kan? Wij horen toch maar tot 20 KHz? Ja, dat klopt, maar het gaat niet alleen om bereik. Het gaat ook om een schone reproductie binnen het bereik van een unit. En dan speelt vervorming binnen het bereik mee. Hoe verder de ‘break up’ frequentie ligt, hoe beter. Daarbij speelt onder meer gewicht, stijfheid en resonantie van de unit mee. En diamant presteert simpelweg beter door de enorme stijfheid en lage gewicht (echter zwaarder dan aluminium en beryllim).
Middenunit
Niet alleen de tweeter is bijzonder. De middenunit van de B&W 804D is een type zonder ‘surround’. Dit zorgt – volgens B&W – voor aanzienlijk minder vervorming in vergelijking met reguliere units. Combineer dit met een uiterst stijve dome van Kevlar (Kevlar FST), en er ontstaat een uiterst lichte en precieze middenunit.
Woofers
De woofers in de 804D – een tweetal van 16,5 cm – beschikken over een dubbele magneet. De conus is gemaakt van Rohacell, een zeer dicht foamachtig kunststof dat ontzettend licht is en ook goed tegen hitte kan. Het lijkt alsof B&W daaroverheen nog een coating heeft gedaan om het nog stijver te maken.
Strakke afwerking.
De behuizing van de 804D is, zoals het een high-end luidspreker betaamt, bijzonder goed afgewerkt. We zien absoluut geen naden en het lakwerk (Piano zwart in ons geval) is subliem. De units zitten keurig in de behuizing, waardoor een frontje eigenlijk niet nodig is. Tenzij u niet van de gele middentoner houdt.
Achterop de behuizing zien we een viertal grote terminals voor het koppelen van luidsprekerkabels. Ruimte genoeg voor dikke varianten. Het enige puntje is dat de meegeleverde brug (verbinding) voor het elektrische koppelen van het midden/hoog aan het laag, het lastiger kan maken voor gebruikers van één kabel per luidspreker. Het zijn namelijk bananen. Spade-gebruikers hebben hier geen last van. Wij hebben de bananen maar gewoon zijlings door het gaatje in de terminal gedaan. Dat werkte uitstekend.
Plaatsing
Hoewel de 804D geen hele kleine luidspreker is, hebben we niet het gevoel dat deze bijzonder veel ruimte nodig heeft om goed tot zijn recht te komen. Ze zijn ook niet heel lastig om te plaatsen. Met een klein beetje schuiven en meten, is vrij gemakkelijk het kenmerkende luchtige en open beeld te realiseren. Te ver uit elkaar wordt het beeld wat overdreven groot en matig gefocusseerd. Dat is logisch. Te dicht bij elkaar is zonde: dan mist u de grootsheid die een 800-serie kenmerkt.
Live-wonder
Het is tijd om de 804D’s aan te sluiten en te gaan spelen. We koppelen de set aan onze referentieset: een Pass Labs X2.5, Van Medevoort PA333‘s een Tentlabs b-DAC en als bronnen: Sonos Connect, TEAC vrds-10 en een htpc.
Wij houden niet van het koppelen van genres aan luidsprekers. Een luidspreker moet gewoonweg frequenties opwekken met de meegegeven units. En dat gebeurt accuraat of niet. En voor het afstralingsgedrag: dat moet gewoon in orde zijn, zodat het geen één grote bende wordt met reflecties en fases.
Van de 800-serie willen we wel één opvallende kracht noemen: het reproduceren van live-concerten. Het beeld is zo heerlijk luchtig, groot en kamervullend (het kan wellicht wel iets preciezer, maar dat is ook een kwestie van smaak), dat een concert echt levensgroot in de kamer staat. De akoestiek van de diverse ruimtes komt zo geloofwaardig de kamer in dat luisteraars met de ogen dicht, zo een reis kunnen maken naar dat betreffende moment. Het is echt een opvallend kenmerk van deze 804D’s.
Minder laag dan gedacht
Wie een snelle blik werpt op de B&W’s, zal – zeker als u eerder een setje 804S’en hebt gehoord – denken: daar komt een bak laag uit! Nee, fout… het laag van de 804D’s is strak, gecontroleerd en schoon. Veel schoner dan vorige modellen die we hebben gehoord van de Britten. Het had zelfs best wat voller gemogen naar onze smaak! Bij een dusdanig formaat luidspreker verwacht je aardig wat laagdruk, maar schijn bedriegt dus.
Hoewel het naar onze smaak iets voller mag, is het laag wel uiterst precies. We kunnen feilloos en zonder enige moeite de finesses in het laag blijven volgen. Basgitaren, basdrum in drukke passages: geen probleem. De 804D geeft ze moeiteloos weer.
Extreem schoon
Naast het ‘wow’ live-gevoel, heeft de 804D nog een ‘wow’-factor. Het midden en hoog van deze luidspreker is echt extreem snel en schoon. Nu weten we wel zeker dat ook dat een factor is die het live-gevoel realiseert. Immers het midden- en hooggebied zorgt voor de focussering bij een luidspreker. De supersnelle kevlar-middenunit en de diamond-tweeter zijn echt juweeltjes die zonder een greintje vervorming en stress weten weet te geven. Het is iets om verliefd op te worden als liefhebber van vocaal en klassiek werk. Echter, tijdens onze test blijkt dat elk genre er baat bij heeft…
Algehele controle
En nu komen we aan bij een high-end kracht: algehele controle. Wie een instap- of midrange luidspreker iets harder zet, of drukke muziek ‘voert’, zal merken dat er definitieverlies optreedt. De units kunnen niet echt meer de signalen volgen en gaat wat ruwer te werk. Het gevolg: detailverlies en wellicht vervorming. Dat punt ligt bijzonder ver weg bij de 804D’s. We kunnen hard rock, metal, house, singer songwriter of klassiek (ook grootse werken) voeden en het volume omhoog draaien wat we willen: de B&W’s blijven keurig in de pas. Dat zorgt ook voor een zeer ontspannen luisterervaring. Ook op hoger volume.
Conclusie
Wat kan je zeggen over een 804D? Het is in onze opinie een nagenoeg perfecte luidspreker. De punten die wij aanhalen, zoals: focussering mag iets strakker en het laag mag iets meer druk opbouwen, zijn punten die met smaak te maken hebben. Het zijn ook designkeuzes van B&W naar ons idee. Het enorm grote beeld zorgt voor een heerlijk live-ervaring… wie dan óók nog superstrakke focussering zoekt, moet wellicht nog een prijsklasse hoger gaan, of wellicht de luidsprekers scherper indraaien. Al met al gaan we de 804D’s missen als allround wonder met een ongekend schone en rustige weergave. Absolute aanrader voor wie in deze prijsklasse – 7000 euro per set – zoekt!
Even een oude recensie opgedoken, mede omdat mijn oog de laatste tijd nog wel eens op de 804D valt. Echter zie ik bij de diverse inboedels (die de laatste tijd zijn voorbij gekomen) van de Hobo-hifi winkels die worden aangeboden door BVA auctions, dat bij de 803/804 er eigenlijk altijd wel een tweeter kapot is. Dit maakt me enigszins huiverig. Is dit te wijten aan het gebrek van een goede voet/grondplaat waardoor de speaker niet heel stabiel staat???
Dag Bert,
De tweeter ‘hangt’ op een rubberen ophanging. Die is gevoelig bij transport hebben we zelf gemerkt. Als zo’n speaker niet goed in de doos is gedaan – of lomp eruit is gehaald – kan de tweeter los komen. De unit zelf is niet gevoeliger dan andere tweaters, als is het diamant wel harder, waardoor een tik er tegenaan fout kan aflopen. Maar ja: dan moet je fysiek aan de tweeter komen.
De speaker zelf staat wel stabiel hoor! We hebben eerder een set getest – zie artikel – en hebben nu ook weer een setje staan om te gebruiken. Zeker niet wankel…
Dan wordt er waarschijnlijk bij het leeg ruimen van de winkels en op veiling locatie brengen nogal lomp mee omgegaan. Zag bij de laatste (lopende) veiling zelfs een 802D met een gat in de diamant laag.
Wat zonde zeg! Wie een beetje normaal omspringt met die spullen, heeft er een levenlang plezier van!
Leuke recensie. Ben onlangs eigenaar geworden van een (2e hands) setje 803D. Super tevreden. Ben afgelopen week in een discussie geraakt met mede audioliefhebbers over nut en noodzaak van het staafje achter de tweeter op Diamond serie. Op het www is daar niets over te vinden. Het staafje dient m.i. voor de luchtverplaatsing in de tweeter en dient ‘dicht’ te staan. Een dealer in de regio waar ik woon moest mij het antwoord ook schuldig blijven. Enig idee?
Beste Marc,
Ik was op vakantie. Vandaar het late bericht. De buis heet ook wel de Nautilus Tube. Deze gaat resonantie tegen. De energie die naar achteren gaat (de tweeter straalt zowel naar voren als naar achteren) kan deels niet meer terug door de buis, omdat deze reflecties tegengaat door zijn vorm. Dat zorgt voor (veel) minder vervorming. Daarbij is de afstraling wat dieper, omdat de tweeter vrij rondom kan stralen. Bij een ‘normale’ speaker zie je ook dat de wanden bij de tweeter schuiner lopen naar achter. Dit is om het afstraalgedrag te verbeteren.
Ik hoop dat je wat hebt aan dit antwoord. Toch opvallend dat je dealer dit niet weet. (Als ik zo vrij mag zijn om dit te zeggen).
Dag Jaap,
Bedankt voor je reactie. Ik kan je verhaal redelijk volgen maar blijf met d vraag zitten wat de stand van de Nautilus tube moet zijn! Dicht gedraaid of open? Ik ben wat aan het experimenteren geweest en dicht klinkt (in mijn oren) het best. Jouw ervaring?
Gr Marc
Volgens mij hoort de Tube gewoon open. Dat is hij wel bij de Alpha Audio PM1’s :-). De energie moet (volgens mij) weg kunnen nadat de reflecties zijn ‘uitgedoofd’.
Dag Jaap. Toch maar de importeur gemaild. Zie onderstaand antwoord. Om volledig te zijn.
Bedankt voor uw bericht.
De tweeterbuis zit gedraaid in de magneet van de tweeter. Als u de buis losdraait kan de tweeter uit de behuizing vallen. ( dit om de constructie voor u uit te leggen)
Handvast is in de juiste manier om de buis aan te draaien.
Sebastian Waterreus
Logistic Manager
Bowers & Wilkins Benelux
Godefriduskaai 14
B-2000 Antwerpen
Dag Marc,
Dan begrijp ik geloof ik niet helemaal welke buis je bedoelt ;-). Ik kan niets losdraaien wat aan de tweeter zelf vast zit. Ik weet alleen dat er een veiligheidsklem op de 804D zat die tijdens transport vastgezet moet worden. Maar bij de Nautilus-tube zie ik verder geen bijzonderheden.
Maar dit is nuttige info die voor andere bezitters interessant kan zijn!