Wanneer is een externe d/a-converter een goede optie?

In het vorige deel van deze Alpha Academy serie hebt u kunnen lezen wat een d/a-converter is en waarom u deze nodig hebt. In dit deel gaan we in op ‘externe’ d/a-converters. Wat is een externe dac? En wanneer is het een goed idee om er eentje aan te schaffen? 

Zoals in het vorige artikel beschreven, zit in elk ‘digitaal’ apparaat met een analoge uitgang, een d/a-converter. In eenvoudige bronnen is het vaak niet meer dan een dac-chipje wat het digitale signaal omzet naar analoog. Dit analoge signaal gaat een uitgangstrapje in. Eenvoudig, maar het werkt.

Nu zouden wij geen liefhebbers zijn als we ons niet zouden afvragen hoe het beter kan. En gelukkig kan dat! Er zijn namelijk ook externe d/a-converters. Deze sluit u aan op de digitale uitgang van de bron. De externe d/a-converter (dac) neemt dan de taak van het omzetten van digitaal naar analoog over van de interne dac. En dat is in veel gevallen heel erg goed hoorbaar!

Keuze

Het grote voordeel van het inzetten van een externe d/a-converter is dat u grip hebt op de kwaliteit en de geluidssignatuur. Sceptici zullen zeggen dat alle d/a-converters hetzelfde klinken, maar dat is gewoonweg niet waar. Elke converter klinkt anders. En dat heeft legio redenen waar we later dieper op ingaan.

Om een tipje van de sluier op te lichten: zowel jitter als de digitale filters als de ruisvloer als de uitgangstrap hebben invloed op de weergave. En dat verschil is niet subtiel.

Elke dac klinkt dus anders. Soms is het een kwestie van beter of slechter en soms – vaker eerlijk gezegd – is het een kwestie van anders. Denk aan warmer, detailrijker, groter, etc. Het is aan u om een model te kiezen waarbij u het gevoel hebt dat deze goed bij uw smaak past én een model dat goed in uw systeem integreert.

Om een weloverwogen keuze te maken, is het cruciaal dat u de dacs thuis kunt proberen. Een product moet écht matchen. En dat weet u pas zeker als u het thuis in uw eigen systeem hebt ervaren.

In- en uitgangen

Een ander punt wat een externe dac kan bieden is meerdere ingangen. En wellicht ook meerdere uitgangen. Denk aan single ended en gebalanceerd. Deze zijn niet altijd tegelijk te gebruiken. Als u dat wel graag wilt, controleer dat dan goed.

Aangezien nagenoeg alle bronnen tegenwoordig digitaal zijn, is het wel zo handig dat u meerdere ingangen hebt én dat u daar gemakkelijk tussen kunt schakelen. Veelgebruikte digitale koppelingen zijn: optisch, coaxiaal, en AES/EBU. Daarnaast zien we nog BNC, USB en I2S. Er zijn ook nog fabrikanten die hun eigen interface implementeren. Denk aan MSB met hun optische link.

BNC en I2S zien we bijna niet. In geval van BNC is dat wel jammer, want het is een perfecte interface. Bij I2S is het de vraag of de gebruikte standaard gelijk is aan uw bron. Let daar dus goed op! Sommige dacs bieden de mogelijkheid om een standaard te kiezen. Sommige bronnen ook. Dat geeft weer wat flexibiliteit.

We krijgen vaak de vraag wat nu de beste verbinding is. Of er een soort hiërarchie is die u kunt aanhouden. Dat is een lastige vraag, maar wij hanteren het volgende:

• BNC en AES – Perfect 75 of 110 Ohm. Werkt al zeer goed met een degelijke kabel.
• Coaxiaal RCA – Veelal níet perfect 75 Ohm. Wel minder jittergevoelig dan optisch
• Optisch – jittergevoelig. Zéér afhankelijk van de implementatie en kabel
• USB – ruisgevoelig. Zéér afhankelijk van de implementatie. Verlegt clocking naar dac

In geval van USB is het zéér afhankelijk van de implementatie. Het voordeel van USB is wel dat de clocking verplaatst wordt naar de dac. Als de dac een zéér mooie klok heeft, is dat een groot voordeel. Als de bron een betere klok heeft, doet u die teniet.

Bij I2S is het dus de vraag of de standaard gelijk is. Wij gebruiken het eigenlijk nooit, omdat het zo’n gesloten systeem is. De Sonnet Pasithea heeft wel een I2S-ingang, maar die werkt alleen met Sonnet-apparatuur. I2S kan erg mooi zijn…En we zouden het zeker proberen. Maar het is dus nogal gesloten.

Optimale omgeving

Een fabrikant kan bij een losse dac helemaal losgaan op het ontwerp. Nu zullen ze dat bij de betaalbare modellen niet doen natuurlijk. Maar bij de luxere modellen zullen ze natuurlijk wel hun best doen om het maximaal haalbare (binnen de prijsband) te realiseren. En gelooft u ons maar: the sky is the limit. Kijk maar naar merken als Wadax, MSB of bijvoorbeeld Nagra.

Nu zijn er fabrikanten die voor een optimaal resultaat proberen te gaan met bestaande dac-chips. Dus hoewel de chip – denk aan een ESS 9038 Pro – gelijk is aan de dac-chip in veel degelijke cd-spelers of streamers, is het resultaat van de losse dac toch een stuk beter.

Dat heeft alles te maken met de implementatie van de dac-chip. De voeding is veel stabieler en stiller, de clocking van de chip is vaak een stuk beter en ook de uitgangstrap is veel mooier uitgevoerd. En dat alles zorgt ervoor dat het resultaat een stuk beter is: meer vloei, meer controle, meer lucht en minder scherpte.

Nu is er al een heel hoog niveau te realiseren met bestaande chips van ESS, AKM of bijvoorbeeld Texas Instruments. Er zijn echter fabrikanten die nóg verder willen gaan. Die fabrikanten – denk aan dCS, Sonnet of MSB – fabriceren hun eigen dac-chips. Veel gaan voor een r2r-opzet, of variant daarvan. Er zijn echter ook fabrikanten die voor een fpga-opzet gaan. Denk aan Grimm Audio met de 1.5-bit dac in de MU2.

Nu hoeft een ‘eigen dac’ niet beter te zijn dan een mooie AKM, TI of ESS. Echter is het wél zo dat een eigen ontwerp ervoor zorgt dat een fabrikant doorgaans goed weet hoe ze optimaal de dac kunnen implementeren. Denk aan het regelen van het volume. Dat gaat in veel dacs niet zonder verlies van data. Bij een eigen ontwerp kan je daar als fabrikant omheen werken. En dat heeft zo zijn voordelen.

Wanneer upgraden?

U krijgt met een externe dac dus de optie om meer apparaten aan te sluiten én u kunt zelf voor een bepaalde klank of prestatieniveau gaan. Uitstekend. Maar wanneer is dat nu nuttig? En hoe weet u nu wanneer een upgrade handig is?

Er is ongetwijfeld een moment dat u merkt dat een bepaalde bron minder lekker klinkt dan andere bronnen. Als bijvoorbeeld de cd-speler een heel stuk beter klinkt dat de streamer, dan weet u dat uw versterker en luidsprekers niet de beperkende factor is.

Nu kunt u voor een compleet nieuwe streamer gaan. En in veel gevallen zal dat een oplossing kunnen zijn. U kunt er echter ook voor kiezen een externe d/a-converter aan te schaffen. Eentje die nog een stap boven uw cd-speler presteert. U kunt nu niet alleen de streamer en boost geven, maar ook de cd-speler en eventueel de TV en andere digitale bronnen. Meerdere vliegen in één klap dus!

Volgende aflevering

We hopen dat dit artikel wat inzicht heeft gegeven in het nut van een externe d/a-converter. In de volgende aflevering: bits en samplingrates…Wat is dat nu? En hoeveel hebben we nodig?